જેમનો જન્મ થયો છે એનું મૃત્યુ પણ નિશ્ચિત છે. જન્મ-મરણ ના આ બંધનને ભગવાન પણ નથી તોડી શક્યા. અને જયારે એમને પૃથ્વી પર માનવ રૂપમાં અવતાર લીધો તો તેમણે પણ મનુષ્યની જેમ જ પોતાના દેહનો ત્યાગ કરવો પડ્યો હતો. ભગવાન રામ અને ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ પૃથ્વી પર આવીને કેવા દેત્યોનો સંહાર કર્યો. એતો દરેક જાણે છે. પરંતુ એમનું મૃત્યુ કેવી રીતે થયું એ કોઈ નથી જાણતું. તો ચાલો જાણીએ ભગવાન શ્રી રામના મૃત્યુ પાછળની રોચક કથા..

વિષ્ણુનો અવતાર

હિન્દુ ધર્મમાં ભગવાન વિષ્ણુના મહાન અવતાર ભગવાન રામની આ દુનિયાને છોડી દેવાની કથા એકદમ રસપ્રદ છે. દરેક હિન્દુ એ જાણવા માંગે છે કે હિન્દુ ધર્મના મહાન ભગવાન રામ આખરે બીજી દુનિયામાં કેવી રીતે ગયા. તે પૃથ્વી લોકથી વિષ્ણુ લોકમાં કેવી રીતે ગયા તેની પાછળ એક પૌરાણિક કથા છે.

ત્રણ દેવતા

હિન્દુ ધર્મના મુખ્ય ત્રણ દેવતાઓ – બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશ વચ્ચે, ભગવાન વિષ્ણુના ઘણા અવતારો જુદા જુદા યુગમાં જન્મેલા. આ અવતારો ભગવાન વિષ્ણુ દ્વારા વિશ્વની ભલાઈ માટે લેવામાં આવ્યા હતા. ભગવાન વિષ્ણુ દ્વારા કુલ 10 અવતારોની રચના કરવામાં આવી હતી, જેમાંથી ભગવાન રામને સાતમો અવતાર માનવામાં આવે છે. શ્રી રામના અવતારને ભગવાન વિષ્ણુના તમામ અવતારોમાં સૌથી પ્રસિદ્ધ અને આદરણીય માનવામાં આવે છે.

પ્રભુ રામ

મહર્ષિ વાલ્મિકીએ ભગવાન રામ વિશે ઘણી કથાઓ લખી છે, જે વાંચીને કલયુગના લોકોને શ્રી રામ વિશે જાણવા મળે છે. વાલ્મીકિ ઉપરાંત પ્રખ્યાત મહાકવિ તુલસીદાસે પણ શ્રી રામની ઘણી કવિતાઓ દ્વારા કલયુગના માનવીને શ્રી રામ વિશે જણાવવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો.. ભારતમાં ઉત્તરથી દક્ષિણ અને પૂર્વથી પશ્ચિમ સુધી ભગવાન રામના મંદિરોની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. આમાંના ઘણા મંદિરો ઐતિહાસિક રીતે બનાવવામાં આવ્યા છે.

શ્રી રામનું જીવન

જો આપણે ભગવાન શ્રી રામની મુક્તિ પહેલાં તેમના જીવનકાળ પર નજર કરીએ, તો ભગવાન રામે 10 હજાર વર્ષથી વધુ સમય સુધી પૃથ્વી પર રાજ કર્યું છે. આ લાંબા સમયગાળા દરમિયાન ભગવાન રામે ઘણા મહાન કાર્યો કર્યા છે જેણે હિન્દુ ધર્મને ગૌરવપૂર્ણ ઇતિહાસ આપ્યો છે. પ્રભુ રામ અયોધ્યાના રાજા દશરથના મોટા પુત્ર હતા, જેમણે જનકની રાજકુમારી સીતા સાથે લગ્ન કર્યા હતા. ભગવાન રામે તેની પત્નીની રક્ષા માટે રાક્ષસોના રાજા રાવણને પણ માર્યો હતો.

પદ્મ પુરાણ

તો ભગવાન રામ આ દુનિયાથી કેવી રીતે લુપ્ત થઈ ગયા? તે શું કારણ હતું કે તેને પોતાનો પરિવાર છોડીને વિષ્ણુ લોકમાં પાછા ફરવું પડ્યું? પદ્મ પુરાણમાં નોંધાયેલી દંતકથા અનુસાર, એક દિવસ એક વૃદ્ધ સંત ભગવાન રામના દરબારમાં પહોંચ્યા અને તેમણે એકલા ચર્ચા કરવાની વિનંતી કરી. તે સંતનું પુકાર સાંભળીને ભગવાન રામ તેમને એક ઓરડીમાં લઈ ગયા અને તેમના નાના ભાઈ લક્ષ્મણને દરવાજા પર બેસાડ્યા અને કહ્યું કે જો કોઈએ તેમની અને તે સંતની ચર્ચામાં ખલેલ પહોંચાડવાનો પ્રયાસ કર્યો તો તેને મૃત્યુદંડની સજા મળશે.

શ્રી રામના આદેશનું પાલન

લક્ષ્મણ પોતાના મોટા ભાઈની આજ્ઞાનું પાલન કરતાં બન્ને શ્રીરામ અને સંતને ઓરડીમાં એકાંતમાં છોડી અને બહાર ઓરડીનું રક્ષણ કરવા લાગ્યા.. તે વૃદ્ધ સંત બીજુ કોઈ નહીં પરંતુ વિષ્ણુ લોકથી આવેલા કાલ દેવ હતા. જે ભગવાન શ્રીરામને તેમનું પૃથ્વી પરનું જીવન પૂર્ણ થઈ ગયું છે અને હવે તેમણે તેમના જગતમાં પાછા ફરવું પડશે એમ કહેવા આવ્યા હતા..

ઋષિ દુર્વાસાનું આગમન

તે સંત અને શ્રી રામ વચ્ચે ચર્ચા ચાલી રહી હતી કે અચાનક ઋષિ દુર્વાસા ત્યાં દરવાજે આવી પહોચ્યા.. તેમણે લક્ષ્મણને વિનંતી કરી કે તેમને ભગવાન રામ સાથે વાત કરવા માટે ઓરડીની અંદર જવા દે પરંતુ શ્રી રામની આજ્ઞાનું પાલન કરીને લક્ષ્મણ તેમને અંદર જવાની ના કહે છે. ઋષિ દુર્વાસા હંમેશાંથી તેમના પ્રચંડ ક્રોધ માટે જાણીતા છે, જેનું પરિણામ દરેકે સહન કરવું પડે છે અને ખુદ શ્રી રામે પણ..

ભગવાન રામને શ્રાપ

લક્ષ્મણના વારંવાર ના પાડવા પછી પણ ઋષિ દુર્વાસા તેમના શબ્દથી પીછેહઠ ન કરતા અંતે લક્ષ્મણને શ્રી રામને શ્રાપ આપવાની ચેતવણી આપે છે. હવે લક્ષ્મણની ચિંતા વધુ વધી ગઈ. તે સમજી શક્યો નહીં કે તેના ભાઈની આજ્ઞાનું પાલન કરે કે તેને શ્રાપથી બચાવે.

લક્ષ્મણનો કઠોર નિર્ણય

લક્ષ્મણ હંમેશા તેના મોટા ભાઈ શ્રી રામના આદેશનું પાલન કરતો હતો. રામાયણ દરમ્યાન, તેઓ એક ક્ષણ પણ શ્રી રામથી દૂર રહ્યા નથી. વનવાસ સમયે પણ તે પોતાના ભાઈ અને સીતા સાથે રહ્યા અને આખરે તેમની સાથે અયોધ્યા પરત ફર્યા. ઋષિ દુર્વાસે ભગવાન રામને શ્રાપ આપવાની ચેતવણીઓ સાંભળી લક્ષ્મણ ભયભીત થઈ ગયા અને પછી લક્ષ્મણે એક કઠોર નિર્ણય લીધો.

આજ્ઞાનું પાલન ન કરી શક્યા

લક્ષ્મણ ક્યારેય ઇચ્છતો ન હતો કે તેના કારણે તેના ભાઈને કોઈ રીતે નુકસાન પહોચે. તેથી લક્ષ્મણે પોતાનું બલિદાન આપવાનું નક્કી કર્યું. તેમણે વિચાર્યું કે જો તે ઋષિ દુર્વાસાને અંદર જવા દેશે નહીં, તો તેના ભાઈને શ્રાપનો સામનો કરવો પડશે, પરંતુ જો તે શ્રીરામની આજ્ઞાની વિરુદ્ધ જાય તો તેને મૃત્યુદંડનો સામનો કરવો પડશે, જે લક્ષ્મણને યોગ્ય લાગ્યું..

લક્ષ્મણને મૃત્યુ દંડ લાગ્યો ઉચિત

તેઓ આગળ વધ્યા અને ઓરડામાં પહોચ્યા. લક્ષ્મણને ચર્ચામાં અવરોધ કરતા જોઇને શ્રીરામ પોતેજ ધાર્મિક સંકટમાં આવી ગયા.. શ્રીરામ એક તરફ તેમના નિર્ણયથી મજબૂર થઈ ગયા હતા અને બીજી તરફ તેઓ ભાઈના પ્રેમથી લાચાર થઈ ગયા હતા. તે સમયે શ્રી રામે તેમના ભાઈને મૃત્યુ દંડ આપવાને બદલે રાજ્ય અને દેશ છોડવા કહ્યું. તે જમાનામાં દેશમાંથી બહાર નીકળવું એ મૃત્યુ દંડની બરાબર માનવામાં આવતું હતું.

લક્ષ્મણને મળ્યો દંડ

પરંતુ લક્ષ્મણ, જે પોતાના ભાઈ રામ વિના એક ક્ષણ પણ જીવી ન શકે, તેણે આ સંસાર છોડવાનો નિર્ણય કર્યો. તેઓ સરયુ નદીમાં ગયા અને સંસારમાંથી મુક્તિની ઇચ્છા રાખીને નદીની અંદર જતા રહ્યા. આ રીતે લક્ષ્મણનું જીવન સમાપ્ત થઈ ગયું અને તે પૃથ્વી લોકથી બીજા લોકમાં સ્થળાંતર થઈ ગયા. લક્ષ્મણ સરયુ નદીની અંદર ગયા અને તે તરત અનંત શેષના અવતારમાં બદલાઈ ગયા અને વિષ્ણુ લોકમાં જતા રહ્યા..

શ્રી રામની ઉદાસી

શ્રીરામ તેમના ભાઈ ગયા પછી ખૂબ જ હતાશ થઈ ગયા. જેમ રામને લક્ષ્મણ વિના જીવવું યોગ્ય નથી લાગતું, તેમ રામને લક્ષ્મણ વિના યોગ્ય ન લાગ્યું. તેમણે પણ આ દુનિયા છોડવાનો વિચારની કલ્પના કરી. પછી ભગવાન રામ તેમના રાજ્યાભિષેક અને પદ તેમના પુત્રો સાથે તેમના ભાઈના પુત્રોને સોંપી દીધા અને સરયુ નદી તરફ આગળ વધ્યા..

સરયુ નદીને સમર્પિત

ત્યાં પહોંચ્યા પછી શ્રી રામ સરયુ નદીના આંતરિક ભાગમાં ગયા અને અચાનક ગાયબ થઈ ગયા. પછી થોડા સમય પછી ભગવાન વિષ્ણુ નદીની અંદરથી પ્રગટ થયા અને તેમના ભક્તોને દર્શન આપ્યા. આ રીતે શ્રી રામે પણ પોતાના માનવ સ્વરૂપનો ત્યાગ કરી વિષ્ણુનું સ્વરૂપ ધારણ કરી વૈકુંઠ ધામ તરફ આગળ વધી ગયા..

જો હનુમાન ભગવાન આ વાત જાણતા હોત તો

ભગવાન રામ માટે પૃથ્વીથી વિષ્ણુ તરફ જવાનું મુશ્કેલ થઈ જાત જો ભગવાન હનુમાનજીને આ વાતની જાણ હોત.. ભગવાન હનુમાન કે જેમણે શ્રી રામની સેવા કરવાની અને ભગવાન શ્રીરામની સુરક્ષાની જવાબદારી દરેક સમયે રાખી હતી.. જો ભગવાન હનુમાનને ખબર પડતી કે ભગવાન શ્રી રામને લેવા વિષ્ણુ લોકથી કાલ દેવ આવવાના છે તો હનુમાનજી તેમણે અયોધ્યામાં પગ પણ ન મુકવા દેતા પરંતુ તેની પાછળ પણ એક વાર્તા છુપાયેલી છે.

ભગવાન શ્રીરામે હનુમાનજીને રોકી દીધા

જે દિવસે કાળ દેવ અયોધ્યા આવવાના હતા, તે દિવસે શ્રી રામે ભગવાન હનુમાનને મુખ્ય દરવાજાથી દૂર રાખવાનો એક માર્ગ શોધી કાઢ્યો હતો. તેમણે મહેલના માળે તિરાડમાં પોતાની વીંટી મૂકી અને હનુમાનજીને તે વીંટીને બહાર કાઢવાનો આદેશ આપ્યો. તે વીંટીને શોધવા માટે, ભગવાન હનુમાન જાતે જ તે તિરાડ જેટલો આકાર લઈ તે તિરાડની અંદર ગયા અને તે વીંટીની શોધ શરૂ કરી.

નાગ લોક પહોચ્યા હનુમાનજી

જ્યારે હનુમાનજી દીવાલની તિરાડમાં પહોચ્યા ત્યારે તે સમજી ગયા કે તે ફક્ત તિરાડ નથી પણ સુરંગ છે.. જે નાગ-લોક તરફ જાય છે. ત્યાં તે સર્પોના રાજા વાસુકીને મળ્યા. વસુકી હનુમાનને નાગ-લોકની મધ્યમાં લઈ ગયા અને રિંગ્સથી તેમણે હનુમાનજીને વીંટીથી ભરેલો વિશાળ પર્વત બતાવ્યો,અને કહ્યું કે અહીં તમને તમારી રિંગ મળી જશે. તે પર્વત જોઈ હનુમાનજી પરેશાન થઈ ગયા અને વિચારવા લાગ્યા કે આ વિશાળ ઢગલામાંથી શ્રી રામની વીંટી શોધવી એ કચરાનાં ઢગલામાંથી સોય નીકાળવા જેવું કામ છે.

હનુમાનની મુશ્કેલીઓ

 

પરંતુ તેમણે જેવી પહેલી રિંગ ઉપાડી તે જ વીંટી શ્રી રામની નીકળી. પરંતુ જ્યારે તેમણે બીજી વીંટી ઉપાડી ત્યારે તેમને પણ આશ્ચર્ય થયું કારણ કે તે પણ ભગવાન રામની જ હતી. આ જોઈ ભગવાન હનુમાન આશ્ચર્યમાં આવી ગયા અને તે સમજી ન શક્યા કે તેમની સાથે શું થઈ રહ્યું છે.. વાસુકી આ જોઈને હસ્યા અને હનુમાનજીને કંઈક સમજાવવા લાગ્યા..

જીવન- મૃત્યુનો ખેલ

તેમણે હનુમાનજીને જણાવ્યું કે પૃથ્વી લોક એવી દુનિયા છે, અહિયાં જે પણ આવે છે તેને એક દિવસ પાછા ફરવું પડે છે. તેમનુ પાછા જવાનું સાધન કંઈપણ હોઈ શકે છે. એ જ રીતે શ્રીરામ પણ પૃથ્વી લોક છોડીને વિષ્ણુ લોકમાં જરૂરથી એક દિવસ પાછા ફરશે. ભગવાન હનુમાનજીને વાસુકીની આ વાત સાંભળીને બધી બાબતો સમજાવા લાગી. તેમનુ વીંટી શોધવા માટે આવવું અને પછી નાગ-લોક સુધી પહોંચવું, તે શ્રી રામનો જ નિર્ણય હતો.

શ્રીરામનું મૃત્યુ

વાસુકીના વર્ણન અનુસાર, હનુમાનજીને સમજાયું કે નાગ-લોકમાં આવવાનું ફક્ત શ્રી રામ દ્વારા તેમની ફરજથી ધ્યાન ભટકાવવાનું કારણ હતું જેથી કાળ દેવ અયોધ્યામાં પ્રવેશ કરી શકે અને શ્રી રામને તેમના જીવનકાળના અંત વિશે માહિતી આપી શકે. હવે જ્યારે તેઓ અયોધ્યા પાછા ફરશે, ત્યાં શ્રી રામ નહીં હોય અને જો શ્રી રામ નહીં હોય, તો દુનિયા પણ કંઈ નથી.