MNV સિસ્ટમ સાયબર ફ્રોડને કઈ રીતે રોકશે?
ભારતમાં સાયબર સુરક્ષાને મજબૂત કરવાની દિશામાં એક મોટું પગલું ભરતા, દૂરસંચાર વિભાગ (DoT) એ ટેલિકમ્યુનિકેશન સાયબર સિક્યોરિટી રૂલ્સ, 2024 માં મહત્ત્વપૂર્ણ ફેરફારો કર્યા છે. આ ફેરફારો હેઠળ મોબાઇલ નંબર વેલિડેશન (MNV) પ્લેટફોર્મ અને રીસેલ ડિવાઇસ સ્ક્રબિંગ જેવી નવી માળખાઓ રજૂ કરવામાં આવી છે. આ પહેલ ખાસ કરીને બેન્કિંગ સેવાઓ, નાણાકીય લેવડ-દેવડ અને સેકન્ડ હેન્ડ મોબાઇલ ફોનના વેચાણમાં પારદર્શિતા અને સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે લાવવામાં આવી છે.
હવે મોબાઇલ નંબર વેરિફિકેશન બેન્કિંગ અને અન્ય સર્વિસ પ્રોવાઇડર માટે ફરજિયાત બનશે, જેનાથી સાયબર ફ્રોડ અને ફર્જી સિમના ઉપયોગ પર નિયંત્રણ મૂકી શકાશે.
MNV (મોબાઇલ નંબર વેલિડેશન) પ્લેટફોર્મ શું છે?
મોબાઇલ નંબર વેલિડેશન (MNV) સંચાર મંત્રાલય દ્વારા સાયબર સુરક્ષાને ધ્યાનમાં રાખીને વિકસાવવામાં આવેલું એક ટેકનિકલ પ્લેટફોર્મ છે. આ એક ઝડપી વેરિફિકેશન સિસ્ટમ છે જે એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે કોઈ મોબાઇલ નંબર કાયદેસર છે કે નહીં અને તે ખરેખર એ જ વ્યક્તિના નામે નોંધાયેલો છે જે તેનો ઉપયોગ કરી રહ્યો છે.
MNV કેવી રીતે કામ કરે છે:
જ્યારે બેન્ક અથવા અન્ય કોઈ સર્વિસ પ્રોવાઇડર ગ્રાહકના મોબાઇલ નંબરને MNV પ્લેટફોર્મ પર નાખે છે, ત્યારે માહિતી સીધી ટેલિકોમ ઓપરેટર (જેમ કે Jio, Airtel, Vi) પાસે જાય છે.
ઓપરેટર પોતાના રેકોર્ડની ચકાસણી કરે છે.
ચકાસણી પૂર્ણ થયા પછી, ઓપરેટર નંબરની કાયદેસરતા (Validity) અને વપરાશકર્તાની વિગતો MNV સિસ્ટમ પર અપડેટ કરે છે.
આનાથી સર્વિસ પ્રોવાઇડરને તુરંત જ પુષ્ટિ મળી જાય છે કે આપેલો નંબર ઉપયોગ માટે સુરક્ષિત અને નોંધાયેલો છે.
બેન્કિંગ અને નાણાકીય સેવાઓમાં MNVની ફરજિયાતતા શા માટે?
મોબાઇલ નંબર વેલિડેશન (MNV) બેન્કિંગ અને અન્ય નાણાકીય સેવાઓ માટે એક અત્યંત જરૂરી સુરક્ષા માપદંડ છે.
સાયબર ફ્રોડ પર રોક: MNV દ્વારા બેન્કો એ સુનિશ્ચિત કરી શકશે કે જે વ્યક્તિને સર્વિસ આપવામાં આવી રહી છે, તેનો નંબર તેના જ નામે છે. આનાથી ફર્જી આધાર કાર્ડ અથવા અન્ય દસ્તાવેજોનો ઉપયોગ કરીને ફર્જી રીતે ખોલાયેલા બેન્ક એકાઉન્ટ, મ્યુચ્યુઅલ ફંડ કે લોન પર રોક લાગશે.
KYC મજબૂતી: આ સિસ્ટમ ગ્રાહકની ઓળખ (KYC) પ્રક્રિયાને મજબૂત બનાવે છે. નંબરની કાયદેસરતા તુરંત તપાસી લેવાથી OTP (વન ટાઇમ પાસવર્ડ) આધારિત ફ્રોડની સંભાવના ઓછી થાય છે.
સુરક્ષિત લેવડ-દેવડ: સર્વિસ પ્રોવાઇડર તુરંત નંબરની કાયદેસરતા તપાસીને ગ્રાહકોને ફિશિંગ (Phishing) અને અન્ય સાયબર હુમલાઓથી બચાવી શકશે.
સેકન્ડ હેન્ડ ફોન વેચાણ માટે નવો નિયમ
MNVની સાથે-સાથે, રીસેલ ડિવાઇસ સ્ક્રબિંગ ફ્રેમવર્ક પણ લાગુ કરવામાં આવ્યું છે જે ચોરી થયેલા અને ગેરકાયદેસર મોબાઇલ ફોનના વેચાણ પર નિયંત્રણ લાવશે.
IMEI તપાસ ફરજિયાત: જૂના મોબાઇલ ફોન વેચતા ડીલરો માટે હવે એ ફરજિયાત હશે કે તેઓ વેચાણ થતા દરેક ફોનનો IMEI (International Mobile Equipment Identity) નંબર ચકાસે.
ગેરકાયદેસર વેચાણ પર રોક: જો કોઈ ફોનનો IMEI નંબર સરકારી ડેટાબેઝમાં બ્લેકલિસ્ટ થયેલો જોવા મળે (એટલે કે ચોરાયેલો કે ખોવાયેલો), તો તેનું વેચાણ ગેરકાયદેસર ગણાશે.
MNV પ્લેટફોર્મની મદદ: આ માહિતી MNV પ્લેટફોર્મ પર પણ અપડેટ કરવામાં આવે છે, જેથી કોઈ પણ વ્યક્તિ એ સરળતાથી ચકાસી શકે કે તેની પાસે રહેલો ફોન કાયદેસર છે કે નહીં.
સરકારના સુરક્ષા માપદંડ અને પારદર્શિતા
સંચાર મંત્રાલયે ટેલિકોમ આઇડેન્ટિફાયર યુઝર એન્ટિટી હેઠળ મોબાઇલ ફોન સંબંધિત માહિતી સરકાર સાથે શેર કરવાનું ફરજિયાત કર્યું છે. આ પગલું અનેક સ્તરે સુરક્ષા પૂરી પાડે છે:
નકલી સિમ પર નિયંત્રણ: MNV પ્લેટફોર્મની મદદથી કોઈ પણ યુઝર એ સરળતાથી જોઈ શકે છે કે તેના નામે કેટલા સિમ કાર્ડ જારી છે. જો કોઈ ફર્જી સિમ જારી થયું હોય, તો તેને તુરંત બ્લોક કરી શકાય છે.
ચોરી થયેલા ફોન પર લગામ: IMEI ટ્રેકિંગ અને MNVના સંયોજનથી દેશભરમાં મોબાઇલ ફોન અને સિમની સુરક્ષા મજબૂત થશે, જેનાથી સાયબર ફ્રોડ અને ચોરીના કિસ્સાઓમાં ઘટાડો થશે.
સંક્ષેપમાં, મોબાઇલ નંબર વેલિડેશન (MNV) સિસ્ટમ ભારતમાં ડિજિટલ સુરક્ષાને એક નવી ઊંચાઈ આપશે, નાણાકીય સેવાઓને વધુ ભરોસાપાત્ર બનાવશે અને યુઝર્સને સાયબર જોખમોથી સુરક્ષિત રાખશે.
