સંચાર સાથી એપ પર મોબાઇલ ફ્રોડની ફરિયાદ દાખલ કરવા માટે સંપૂર્ણ માર્ગદર્શિકા
ભારતમાં વધતા ઓનલાઈન અને ટેલિકોમ ફ્રોડ (Telecom Fraud) ના કેસો વચ્ચે, ભારત સરકારનું ‘સંચાર સાથી’ (Sanchar Saathi) પ્લેટફોર્મ મોબાઈલ યુઝર્સને સુરક્ષાનું એક મજબૂત કવચ પ્રદાન કરે છે. આ એક સરકારી પ્લેટફોર્મ છે જેના દ્વારા મોબાઈલ યુઝર્સ સરળતાથી છેતરપિંડી (Fraud) ની જાણ કરી શકે છે, પોતાના નામે ચાલી રહેલા નકલી સિમ કાર્ડને બ્લોક કરાવી શકે છે, અને ચોરાયેલા અથવા ખોવાયેલા ફોનને ટ્રૅક કરી શકે છે.
આ પ્લેટફોર્મ CEIR, TAFCOP અને અન્ય ઘણા મોડ્યુલ્સને ભેગા કરીને યુઝરની સુરક્ષાને મજબૂત બનાવે છે. કોઈપણ યુઝર ઓનલાઈન થોડી જ મિનિટોમાં પોતાની ફરિયાદ નોંધાવી શકે છે. અહીં અમે તમને આ પ્લેટફોર્મ પર છેતરપિંડીની ફરિયાદ કરવાની સંપૂર્ણ સ્ટેપ-બાય-સ્ટેપ રીત જણાવી રહ્યા છીએ.
સંચાર સાથી એપ શું છે અને તે કેવી રીતે કામ કરે છે?
‘સંચાર સાથી’ પ્લેટફોર્મને દૂરસંચાર વિભાગ (DoT) દ્વારા લોન્ચ કરવામાં આવ્યું છે. તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય મોબાઈલ ફોનની ચોરી, ઓળખની ચોરી અને ટેલિકોમ છેતરપિંડી જેવા ગુનાઓને રોકવાનો છે. તેમાં બે મુખ્ય સિસ્ટમ્સ શામેલ છે:
CEIR (Central Equipment Identity Register): આ મોડ્યુલની મદદથી ચોરાયેલા અથવા ખોવાયેલા ફોનને બ્લોક કરી શકાય છે જેથી તેનો દુરુપયોગ ન થઈ શકે. તે IMEI (International Mobile Equipment Identity) નંબર દ્વારા કામ કરે છે.
TAFCOP (Telecom Analytics for Fraud Management and Consumer Protection): આ સુવિધાની મદદથી યુઝર્સ તેમના નામે જારી થયેલા મોબાઈલ નંબરની માહિતી ચકાસી શકે છે અને જો કોઈ નકલી સિમ નીકળ્યું હોય, તો તેની જાણ પણ કરી શકે છે.
આ સંપૂર્ણ સિસ્ટમ ટેલિકોમ ઓપરેટરો અને સરકારી ડેટાબેઝ સાથે જોડાયેલી છે, જેનાથી રિયલ-ટાઇમ મોનિટરિંગ અને ત્વરિત કાર્યવાહી શક્ય બને છે. આ એપને Google Play Store અને Apple App Store પરથી ડાઉનલોડ કરી શકાય છે.
સંચાર સાથી કયા કયા કેસોમાં મદદ કરે છે?
‘સંચાર સાથી’ નો ઉપયોગ મોબાઈલ સંબંધિત લગભગ તમામ પ્રકારની છેતરપિંડીની ફરિયાદ માટે કરી શકાય છે:
નકલી સિમ અને ઓળખની ચોરી (Identity Theft): જો તમારા દસ્તાવેજોનો ખોટો ઉપયોગ કરીને સિમ કાર્ડ કાઢવામાં આવ્યું હોય.
ફ્રોડ કૉલ/KYC સ્કેમ: કોઈ અજાણ્યા નંબર પરથી કરવામાં આવેલી ધમકી, બ્લેકમેલ અથવા KYC સ્કેમની ફરિયાદ.
બેંકિંગ ઠગાઈ: મોબાઈલ નંબર અથવા સિમ સંબંધિત બેંકિંગ છેતરપિંડી.
ફોન ચોરી/ખોવાઈ જવો: ફોન ચોરાઈ જાય કે ખોવાઈ જાય અથવા IMEI બદલીને તેના દુરુપયોગની આશંકા હોય, ત્યારે ડિવાઇસને બ્લોક કરવા માટે.
આ તમામ ફરિયાદો સીધી સરકારની મોનિટરિંગ ટીમ સુધી પહોંચે છે.
સંચાર સાથી પર ફ્રોડની જાણ કેવી રીતે કરવી? (Step-by-Step Process)
યુઝર્સને ફરિયાદ નોંધાવવા માટે કોઈ પોલીસ સ્ટેશન અથવા ટેલિકોમ સેન્ટર જવાની જરૂર નથી. આ આખી પ્રક્રિયા ઓનલાઈન છે:
સ્ટેપ ૧: સત્તાવાર પ્લેટફોર્મ પર જાઓ સૌથી પહેલા ‘સંચાર સાથી’ની સત્તાવાર વેબસાઇટ (sancharsaathi.gov.in) અથવા એપ ખોલો.
સ્ટેપ ૨: ‘ફ્રોડ રિપોર્ટ’ સેક્શન પસંદ કરો હોમપેજ પર અથવા મુખ્ય મેનૂમાં ‘Fraud Management’ સેક્શનમાં જાઓ, જ્યાં તમને ‘Report Fraud’ (છેતરપિંડીની જાણ કરો) નો વિકલ્પ મળશે.
સ્ટેપ ૩: ઓળખની વિગતો દાખલ કરો યુઝરે પોતાનો મોબાઇલ નંબર, આધાર અથવા ઓળખ સંબંધિત માહિતી (જેમ કે નામ અને સરનામું) યોગ્ય રીતે દાખલ કરવી પડશે. ચકાસણી માટે તમારા રજિસ્ટર્ડ નંબર પર OTP મોકલવામાં આવશે.
સ્ટેપ ૪: ઘટનાનું વિવરણ આપો જે નંબર અથવા ઘટનાથી ફ્રોડ થયો છે, તેની વિસ્તૃત માહિતી ભરો. જેમ કે— કયા નંબર પરથી કૉલ આવ્યો, કઈ તારીખે ઘટના બની, કેટલું નુકસાન થયું, અને ઘટનાનું સંક્ષિપ્ત વિવરણ (Summary) આપો.
સ્ટેપ ૫: જરૂરી દસ્તાવેજો અપલોડ કરો (વૈકલ્પિક) જો તમારી પાસે ફ્રોડ સંબંધિત કોઈ સ્ક્રીનશોટ, બેંક સ્ટેટમેન્ટ અથવા અન્ય દસ્તાવેજો હોય, તો તેને અપલોડ કરો.
સ્ટેપ ૬: ફરિયાદ સબમિટ કરો બધી માહિતી ચકાસ્યા પછી ફરિયાદને સબમિટ કરો.
સ્ટેપ ૭: રેફરન્સ ID મેળવો ફરિયાદ સબમિટ થતાં જ તમને એક રેફરન્સ ID (Reference ID) મળશે. આ ID ને સાચવીને રાખો, જેના દ્વારા તમે તમારી ફરિયાદનું સ્ટેટસ ટ્રૅક કરી શકો છો.
ફરિયાદ પછી શું કાર્યવાહી થાય છે?
ફ્રોડ સબમિટ થયા પછી DoT ની ટીમ તરત કાર્યવાહી શરૂ કરે છે:
નકલી સિમ: જો મામલો નકલી સિમનો હોય, તો સંબંધિત સિમને તરત જ બ્લોક કરી દેવામાં આવે છે.
ફોન ચોરી: ચોરાયેલા ફોનના કેસમાં, CEIR મોડ્યુલ IMEI ને સંપૂર્ણપણે બ્લેકલિસ્ટ કરી દે છે જેથી કોઈ પણ તેને કોઈપણ નેટવર્કમાં ઉપયોગ ન કરી શકે.
તપાસ: DoT ટેલિકોમ ઓપરેટરો પાસેથી માહિતી લઈને રિપોર્ટની તપાસ શરૂ કરે છે. કેટલાક ગંભીર કેસોમાં પોલીસ અથવા સાયબર સેલ યુઝરનો સંપર્ક કરીને વધુ માહિતી પણ લઈ શકે છે.
પૈસા પાછા કેવી રીતે મળે છે? (Recovery Process)
પૈસા પાછા મેળવવાની પ્રક્રિયા આ સિસ્ટમની સૌથી મોટી વિશેષતા છે:
તાત્કાલિક બ્લોકિંગ: પોર્ટલ સૌથી પહેલા તે ફ્રોડ નંબર અથવા ડિવાઇસને બ્લોક કરે છે જેથી આગળ કોઈ લેવડદેવડ ન થઈ શકે.
સાયબર પોલીસને સૂચના: ફરિયાદ આપોઆપ સાયબર ક્રાઇમ પોર્ટલ (I4C) અને સંબંધિત રાજ્ય સાયબર પોલીસ પાસે પહોંચે છે.
બેંક એલર્ટ: પોલીસ અને બેંકને તરત એલર્ટ મળી જાય છે કે આ એકાઉન્ટ અથવા નંબરથી છેતરપિંડી થઈ છે.
ફ્રીઝિંગ: જો પૈસા હજી હોલ્ડ અથવા ફ્રીઝ કરી શકાય તેમ હોય, તો બેંક તેને રોકી દે છે જેથી ફ્રોડ કરનાર તે પૈસા ન ઉપાડી શકે.
તપાસ અને રિફંડ: જ્યારે તપાસમાં એ વાતની પુષ્ટિ થઈ જાય છે કે લેવડદેવડ છેતરપિંડીથી થઈ હતી, તો બેંક RBI ના નિયમો હેઠળ તે રકમ પીડિતને રિફંડ કરી દે છે. રિફંડનો સમય કેસની ગંભીરતા અને તપાસની ઝડપ પર આધાર રાખે છે.
‘સંચાર સાથી’ પોર્ટલ તકનીકી ડેટા પોલીસ સુધી પહોંચાડીને તપાસની ગતિને વધારે છે, જેનાથી પૈસાની રિકવરીનો મોકો વધી જાય છે. જો કે, પૈસા દરેક વખતે પાછા મળી જશે, તેની ૧૦૦% ગેરંટી હોતી નથી.
