લંચ કે ડિનરમાં બનાવો આ લાજવાબ દાળ, એકવાર ચાખી લીધી તો સૌ કોઈ પૂછશે બનાવવાની રીત!
જો તમે તમારા રોજના ભોજનમાં સ્વાદની નવીનતા લાવવા માંગતા હો, તો આ ગુજરાતી સ્ટાઇલ ખાટી-મીઠી દાળ (Gujarati Khatti Meethi Dal) તમારા માટે એક ઉત્તમ વિકલ્પ છે. આ દાળ માત્ર ગુજરાતમાં જ નહીં, પરંતુ સમગ્ર દેશમાં તેના અનોખા ગળ્યા અને ચટપટા સ્વાદ માટે લોકપ્રિય છે. તેનો લાજવાબ સ્વાદ એવો છે કે એકવાર ખાધા પછી તમે તેને રોજ બનાવવાનું પસંદ કરશો. દાળ-ભાત હોય કે ગરમા-ગરમ રોટલી, આ દાળ દરેક ભોજનના સ્વાદને બમણો કરી દે છે.
આ દાળ શા માટે છે ખાસ?
દાળ ભારતીય ભોજનનો એક અનિવાર્ય ભાગ છે, પરંતુ રોજ એક જ પ્રકારની દાળ ખાઈને લોકો ઘણીવાર કંટાળી જાય છે. આવી સ્થિતિમાં, ગુજરાતી ખાટી-મીઠી દાળ એક તાજગીસભર બદલાવ લાવે છે.
સ્વાદનું સંતુલન: આ દાળની સૌથી મોટી વિશેષતા તેના ખાટા (ટામેટાં અને ક્યારેક આમલીમાંથી) અને મીઠા (ગોળ અથવા ખાંડમાંથી) સ્વાદનું ઉત્તમ સંતુલન છે.
સરળ તૈયારી: તેને બનાવવી ખૂબ જ સરળ છે અને તમે તેને કોઈપણ પ્રસંગે ઝડપથી તૈયાર કરી શકો છો. તે સવારના નાસ્તા, બપોરના દાળ-ભાત કે રાત્રિભોજન માટે એકદમ યોગ્ય છે.
પોષણથી ભરપૂર: આ તુવેર દાળ (અરહર દાળ) માંથી બને છે, જે પ્રોટીનનો ઉત્તમ સ્ત્રોત છે, અને તેમાં અનેક પ્રકારના પોષક તત્વો હોય છે.
તો ચાલો, જાણીએ આ સ્વાદિષ્ટ ખાટી-મીઠી દાળ બનાવવાની સૌથી સરળ અને અધિકૃત રીત.
ગુજરાતી ખાટી-મીઠી દાળ બનાવવા માટેની સામગ્રી (Ingredients)
આ લાજવાબ દાળ બનાવવા માટે તમારે વધુ સામગ્રીની જરૂર નહીં પડે. બધી સામગ્રી સરળતાથી રસોડામાં ઉપલબ્ધ હોય છે.
| સામગ્રી (Ingredients) | પ્રમાણ (Quantity) |
| દાળ અને બેઝ | |
| તુવેર દાળ (અરહર દાળ) | એક કપ |
| ટામેટાં (બારીક સમારેલા) | એક |
| પાણી | જરૂરિયાત મુજબ |
| મસાલા અને સીઝનિંગ | |
| હળદર પાવડર | અડધી ચમચી |
| લાલ મરચું પાવડર | અડધી ચમચી |
| ધાણા પાવડર | અડધી ચમચી |
| મીઠું | સ્વાદ મુજબ |
| ગોળ (અથવા ખાંડ) | અડધો કપ (સ્વાદ મુજબ) |
| છીણેલું આદુ | અડધો ઇંચનો ટુકડો |
| વઘારની સામગ્રી | |
| તેલ (અથવા ઘી) | બે મોટી ચમચી |
| રાઈ (સરસવના દાણા) | અડધી ચમચી |
| જીરું | અડધી ચમચી |
| મીઠો લીમડો (કરી પત્તા) | 5 થી 6 |
| આખા લાલ મરચાં (સૂકા) | 2 થી 3 |
| લવિંગ | 3 થી 4 |
| તજ | અડધો ઇંચનો ટુકડો |
| હિંગ (Asafoetida) | એક ચપટી |
| સજાવટ માટે | |
| તાજા લીલા ધાણાના પાન | બે મોટી ચમચી |
ગુજરાતી ખાટી-મીઠી દાળ બનાવવાની સરળ રીત (Recipe)
આ દાળને મુખ્યત્વે ત્રણ તબક્કામાં બનાવવામાં આવે છે: દાળને રાંધવી, સ્વાદ અને ઘનતા ઉમેરવી, અને અંતિમ વઘાર કરવો.
પગલું 1: દાળને તૈયાર કરવી
ધોવું અને પલાળવું: સૌપ્રથમ એક કપ તુવેર દાળને બે થી ત્રણ વખત પાણીથી સારી રીતે ધોઈ લો. તેને લગભગ 20-30 મિનિટ માટે પાણીમાં પલાળી રાખો. આનાથી દાળ ઝડપથી રંધાય છે.
દાળને રાંધવી: હવે દાળને પ્રેશર કુકરમાં નાખો. તેમાં દાળના પ્રમાણ કરતાં લગભગ બમણું પાણી (લગભગ 2 થી 2.5 કપ) ઉમેરો.
સીટી વગાડવી: કુકરનું ઢાંકણ બંધ કરો અને મધ્યમ આંચ પર 2 થી 3 સીટી વાગે ત્યાં સુધી પકાવો. ધ્યાન રાખો કે દાળ વધારે ગળી ન જાય; તે નરમ થવી જોઈએ પરંતુ સંપૂર્ણપણે ભળી ન જવી જોઈએ. જો દાળ વધુ પાકી જશે તો તેનો સ્વાદ બગડી શકે છે.
પગલું 2: સ્વાદ અને ઘનતા ઉમેરવી
સામગ્રી ભેળવવી: કુકરની વરાળ નીકળી ગયા પછી ઢાંકણ ખોલો. હવે રાંધેલી દાળમાં બારીક સમારેલા ટામેટાં, હળદર પાવડર, લાલ મરચું પાવડર, ધાણા પાવડર, મીઠું, ગોળ અને છીણેલું આદુ ઉમેરો.
પાણી ઉમેરવું: દાળની ઘનતા (Consistency) ને વ્યવસ્થિત કરવા માટે તેમાં એક કપ ગરમ પાણી પણ ઉમેરીને સારી રીતે મિક્સ કરો. ગુજરાતી દાળ સામાન્ય રીતે થોડી પાતળી હોય છે.
ઉકાળવું: બધી વસ્તુઓને દાળમાં સારી રીતે મિક્સ કર્યા પછી, તેને ધીમા તાપે લગભગ 10 મિનિટ માટે ઉકાળો. ગોળ ઓગળી જાય અને બધા મસાલાનો સ્વાદ દાળમાં ભળી જાય તે માટે આ પગલું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
પગલું 3: અંતિમ વઘાર કરવો
વઘાર તૈયાર કરવો: એક નાના વઘારિયા (Tadka Pan) માં તેલ (અથવા ઘી, ઘીથી સ્વાદ સારો આવે છે) નાખીને ગરમ કરો.
આખા મસાલા: તેલ ગરમ થાય એટલે તેમાં જીરું, રાઈ, લવિંગ, તજ અને આખા લાલ મરચાં નાખીને થોડી સેકન્ડ માટે શેકો.
સુગંધ ઉમેરવી: જ્યારે રાઈ તતડવા લાગે, ત્યારે તેમાં મીઠો લીમડો અને એક ચપટી હિંગ નાખીને તરત જ મિક્સ કરો. ધ્યાન રહે કે મીઠો લીમડો અને હિંગ બળી ન જાય.
વઘાર ઉમેરવો: હવે તૈયાર વઘારને સીધો ઉકળતી દાળમાં નાખો અને તરત જ ઢાંકણ બંધ કરી દો જેથી મસાલાની સુગંધ (Aroma) દાળની અંદર જળવાઈ રહે.
અંતિમ ઉકાળો: ઢાંકણ હટાવીને દાળને મધ્યમ આંચ પર 5 થી 6 મિનિટ માટે વધુ ઉકળવા દો, જેથી વઘારનો સ્વાદ દાળમાં સારી રીતે ભળી જાય.
પીરસવું (Serving)
તૈયાર દાળને એક સર્વિંગ બાઉલમાં કાઢો.
તાજા લીલા ધાણાના પાન નાખીને સજાવો.
રોટલી, પરાઠા, અથવા ગરમા-ગરમ દાળ-ભાત સાથે આ સ્વાદિષ્ટ ખાટી-મીઠી દાળને તરત જ પીરસો.
કેટલીક જરૂરી ટિપ્સ (Tips for Perfection)
ખટાશ: ખટાશ માટે તમે ટામેટાંની સાથે થોડો આમલીનો પલ્પ (Imli pulp) અથવા લીંબુનો રસ પણ વાપરી શકો છો. દાળ ઉકળી જાય પછી અંતમાં લીંબુનો રસ ઉમેરો.
મીઠાશ: જો તમે ગોળને બદલે ખાંડનો ઉપયોગ કરી રહ્યા હો, તો તેનું પ્રમાણ થોડું ઓછું રાખો.
આદુ/લીલા મરચાં: જો તમને થોડી તીખાશ પસંદ હોય, તો વઘારમાં સમારેલા લીલા મરચાં પણ નાખી શકો છો.
વધારાની શાકભાજી: ગુજરાતી દાળમાં ઘણીવાર દૂધી (લૌકી) અથવા શીંગદાણા પણ નાખવામાં આવે છે. જો તમે ઇચ્છો તો દાળ ઉકાળતી વખતે થોડી સમારેલી દૂધી પણ નાખી શકો છો.
આ સરળ રેસિપી સાથે, હવે તમે રોજેરોજ તમારા ઘરના ભોજનમાં એક નવો અને શ્રેષ્ઠ સ્વાદ ઉમેરી શકો છો.
