ESR ટેસ્ટ શું છે? જાણો આ સામાન્ય બ્લડ ટેસ્ટ વધે કે ઘટે તો કયા રોગનો સંકેત આપે છે!

 ઇન્ફેક્શન થવા પર ડૉક્ટર શા માટે કરાવે છે ESR ટેસ્ટ? જાણો વધવા કે ઘટવાના શું છે સંકેતો!

જ્યારે પણ કોઈ વ્યક્તિને શરીરમાં અસામાન્ય બદલાવ, તાવ, સતત દુખાવો કે કોઈ ગંભીર ઇન્ફેક્શનની શંકા હોય, ત્યારે ડૉક્ટર દ્વારા સલાહ આપવામાં આવતા સામાન્ય બ્લડ ટેસ્ટ (Blood Test) માં એક નામ હોય છે – ESR ટેસ્ટ. આ એક સરળ છતાં ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ ટેસ્ટ છે, જે શરીરની અંદર ચાલી રહેલા સોજા (Inflammation) અને રોગની પ્રવૃત્તિનો સંકેત આપે છે.

આ ટેસ્ટને સમજવા માટે, અમે ડૉ. સુન્નકર દત્ત પાસેથી વિગતવાર માહિતી મેળવી છે કે ESR ટેસ્ટ શું છે, શા માટે તે કરવામાં આવે છે, અને તેના પરિણામો વધે કે ઘટે તો તેના શું અર્થ થાય છે.

ESR ટેસ્ટ શું છે?

ESR નું પૂરું નામ એરિથ્રોસાઇટ સેડિમેન્ટેશન રેટ (Erythrocyte Sedimentation Rate) છે. સરળ ભાષામાં, આ ટેસ્ટ માપે છે કે એક કલાકના સમયગાળામાં, ટેસ્ટ ટ્યુબમાં રાખેલું લોહી કેટલું ઝડપથી નીચે બેસે છે.

લોહીમાં મુખ્યત્વે લાલ રક્તકણો (RBCs), સફેદ રક્તકણો (WBCs), પ્લેટલેટ્સ અને પ્લાઝમા (Plasma) હોય છે.

વિજ્ઞાન: જ્યારે શરીરમાં સોજો કે ઇન્ફેક્શન હોય છે, ત્યારે પ્લાઝમામાં ફાઇબ્રિનોજન (Fibrinogen) અને અન્ય પ્રોટીન્સનું પ્રમાણ વધે છે. આ પ્રોટીન્સ લાલ રક્તકણોને એકબીજા સાથે વળગી રહેવા અને ‘રૉક્સ’ (Rouleaux) નામના થપ્પીઓમાં ફેરવવાનું કારણ બને છે. આ થપ્પીઓ સામાન્ય RBCs કરતાં ભારે હોય છે, તેથી તે વધુ ઝડપથી ટેસ્ટ ટ્યુબમાં નીચે બેસી જાય છે.

ESR નું માપન સામાન્ય રીતે મિલિમીટર પ્રતિ કલાક (mm/hr) માં કરવામાં આવે છે.

ડૉક્ટર શા માટે ESR ટેસ્ટ કરાવવાની સલાહ આપે છે?

ESR ટેસ્ટ કોઈ ચોક્કસ રોગનું નિદાન કરતો નથી, પરંતુ તે શરીરની અંદર સોજો કે બળતરા (Inflammation)ની હાજરીનો સંકેત આપે છે. ડૉક્ટર નીચેની સ્થિતિઓમાં આ ટેસ્ટ કરાવવાની સલાહ આપે છે:

• ઇન્ફેક્શનની શંકા: જેમ કે લાંબા સમય સુધી ચાલતો તાવ (Fever), અજાણ્યા કારણોસર વજન ઘટવું, અથવા ભૂખ ન લાગવી.
• સંધિવા (Arthritis): ખાસ કરીને રુમેટોઇડ સંધિવા (Rheumatoid Arthritis) જેવા સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો (Autoimmune diseases) ની પ્રવૃત્તિનું નિરીક્ષણ કરવા.
• ક્રોનિક સોજાના રોગો (Chronic Inflammatory Diseases): જેમ કે લ્યુપસ (Lupus), ટેમ્પોરલ આર્ટરાઇટિસ (Temporal Arteritis), અને પોલિમાયાલ્જીઆ રુમેટિકા (Polymyalgia Rheumatica).
• સારવારનું નિરીક્ષણ: કોઈ રોગની સારવાર પછી સોજાનું સ્તર ઘટ્યું છે કે નહીં, તે જાણવા માટે.

ESR ટેસ્ટ એ દર્શાવે છે કે શરીરમાં ક્યાંક ગરબડ છે, પરંતુ તે એ નથી જણાવતો કે ગરબડ ક્યાં છે. આથી, ડૉક્ટર તેના પરિણામોને અન્ય ટેસ્ટ (જેમ કે CBC, CRP, વગેરે) અને દર્દીના લક્ષણો સાથે જોડીને નિદાન કરે છે.

ESR વધવાના (High ESR) સંકેતો શું છે?

જ્યારે ESR નું મૂલ્ય સામાન્ય શ્રેણી કરતાં વધારે હોય, ત્યારે તે નીચેના રોગોની સંભાવના દર્શાવે છે:

નોંધ: ખૂબ ઊંચો ESR (દા.ત., 100 mm/hr થી વધુ) સામાન્ય રીતે સક્રિય રોગ પ્રવૃત્તિ અને ગંભીર સોજાનો સંકેત આપે છે.

ESR ઘટવાના (Low ESR) સંકેતો શું છે?

ESR નું મૂલ્ય સામાન્ય રીતે વધે છે, પરંતુ કેટલાક કિસ્સાઓમાં તે સામાન્ય શ્રેણી કરતાં ઘટી પણ શકે છે. જોકે, ઊંચા ESR જેટલું ચિંતાજનક આ પરિણામ સામાન્ય રીતે નથી હોતું, પરંતુ તે નીચેની પરિસ્થિતિઓ તરફ ઈશારો કરી શકે છે:

• પોલીસાયથેમિયા વેરા (Polycythemia Vera): લોહીમાં લાલ રક્તકણોનું અસામાન્ય રીતે ઊંચું પ્રમાણ. આના કારણે લોહી જાડું થઈ જાય છે અને RBCs નીચે બેસતા નથી.
• સિકલ સેલ એનિમિયા (Sickle Cell Anemia): લાલ રક્તકણોનો આકાર બદલાઈ જવાથી તે થપ્પી બનાવતા નથી.
• હૃદયની ગંભીર નિષ્ફળતા (Severe Heart Failure).
• પ્લાઝમા પ્રોટીનનું ઓછું સ્તર.

ડૉ. સુન્નકર દત્ત સમજાવે છે કે ESR ટેસ્ટ એક સસ્તા અને સરળ માધ્યમ દ્વારા શરીરની સ્થિતિ જાણવામાં મદદ કરે છે. જોકે, માત્ર ESR ના આધારે કોઈ નિદાન ન કરવું જોઈએ. ડૉક્ટર હંમેશા દર્દીના લક્ષણો, મેડિકલ હિસ્ટરી અને અન્ય સંબંધિત ટેસ્ટના પરિણામોના આધારે જ અંતિમ નિર્ણય લે છે.

જો તમારા ESR નું સ્તર અસામાન્ય હોય, તો ગભરાવાને બદલે તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લો, જે તમને વધુ સ્પષ્ટ નિદાન માટે માર્ગદર્શન આપશે.